7. LISSIETJAALEGE
SJYÖHTEHKE VIEHKIEDÏENESJH /ETAATH MEJGUJMIE LAAVENJOSTEDH
VOESTESLINJADÏENESJH
MaanavaarjelimmieMaanavaarjelimmien åejvienjoelkedasse lea hoksedh maanah jïh noerh mah tsiehkiej nuelesne jielieh mah maehtieh dej healsoem jïh evtiedimmiem skaaroehtidh, daerpies viehkiem jïh hoksem åadtjoeh reaktoe tïjjese. Maanavaarjelimmie edtja aaj viehkiehtidh guktie maanah jïh noerh jearsoe byjjenimmietsiehkieh åadtjoeh. Maanavaarjelimmielaake maanavaarjelimmieåejvieladtji dïedtem jïh barkoelaavenjassh stuvrie. Maanavaarjelimmiedïenesje edtja uvtemes viehkiem jïh dåarjoem vedtedh guktie eejhtegh jïjtjh maehtieh sijjen hoksedïedtem gorredidh. Maahta vuesiehtimmien gaavhtan raerieh jïh bïhkedimmie årrodh fualhkan, viehkieråajvarimmie, dåarjoealmetje jïh maanagïertesijjie.
Maanavaarjelimmie dïedtem åtna maam darjodh gosse:
-
Maana tsiehkiej gaavhtan hïejmesne jallh jeatjah fåantoej gaavhtan sjïere viehkieråajvarimmieh daarpesje.
-
Itjmies faatoeh dennie biejjieladtje hoksesne maana åådtje, jallh itjmies faatoeh dennie persovneles gaskesisnie jïh jearsoesvoetesne mejtie maana daarpesje aalteren jïh evtiedimmien mietie.
-
Eejhtegh eah hoksh akte skïemtjes maana jallh funksjovneheaptoes maana mij sjïere viehkiem daarpesje sijjen daerpies båehtjierdimmiem jïh lïerehtimmiem åådtje.
-
Maana daaresjamme sjædta jallh dïhte jeatjah itjmies dahkoeh dååjroe hïejmesne.
-
Stoerre hille maanan healsoe jallh evtiedimmie maahta skaarese sjïdtedh dan åvteste eejhtegh eah buektehth nuekie dïedtem utnedh maanan åvteste.
-
Maanan leah itjmies dåemiedimmietsagkesh mah gaskem jeatjah våajnoes sjidtieh gosse maana daamtaj meadtoeh dorje jallh ruvsemehtieh daamtaj båajhtoehlaakan nuhtjie jallh jeatjahlaakan.
Jis maanavaarjelimmie daajroem åådtje dagkeri tsiehkiej bïjre, dellie dïedtem åtna dallatjinie lïhkebe goerehtimmieh darjodh.
Pedagogeles psykologeles dïenesje
P-dïenesjen mandaate lea stuvresovveme ööhpehtimmielaaken mietie § 5-6 jïh maanagïertelaaken mietie § 19 c. PP-dïenesje dovne systeeme- jïh indivijdestuvreldh barkoelaavenjassh åtna, jïh edtja learohkh viehkiehtidh mah sjïere sjïehteladtemem daarpesjieh. Aajkoe lea feerhmeles, seammavyörtegs jïh sjïehtedamme pedagogeles faalenassem vedtedh. PP-dïenesje edtja aaj viehkiehtidh maanagiertide jïh skuvlide sjïehteladtedh maanide jïh learoehkidie sjïere daerpiesvoetigujmie.
Healsoeskïemtjesåjhtere
Healsoeskïemtjesåjhtere daajroem åtna healsoeråajvarimmiej bïjre mah indivijdese, dåehkide jïh seabradahkese sjiehtieh. Healsoeskïemtjesåjhtere vihkeles råållam åtna dåarjodh jïh bïhkedidh maanah jïh noerh sjïere daerpiesvoetigujmie viehkiem åadtjoeh, jïh maahta learoehkidie bïhkedidh healsoen, evtiedimmien, byjjenimmien, ektiejieleden, seksualiteeten jïh prevensjovnen bïjre. Jeatjah laavenjassh maehtieh årrodh viermieh /byjresebarkoe maanide, noeride jïh fuelhkide, jïh laavenjostoe skuvline barkoe- jïh lïeremebyjresen bïjre.
Fuelhkievaarjelimmie
Gaajhkesh mah tsagkesh, vigkieh jïh aehpieh dååjroeh fuelhkesne maehtieh faalenassem båehtjierdimmien jïh raeriestimmien bïjre åadtjodh fuelhkievaarjelimmeste. Fuelhkievaarjelimmiekontovrh leah gaskem jeatjah psykologh jïh sosionomh mej jåarhkeööhpehtimmie fuelhkieterapijine. Fuelhkievaarjelimmie ij seehtemem krïevh dåaktaristie jallh plearoeh, jïjtje gaskesem vaalta juktie latjkoem darjodh voenges fuelhkievaarjelimmiekontovrine. Dïenesje lea namhtah, jïh barkijh sjaevehtsvoetedïedtem utnieh.
SPESIALISTEHEALSOEDïENESJH
Maana- jïh noerepsykiatrijine
Maana- jïh noerepsykiatrijen poliklinihke (daaroen BUP) lea faalenasse spesialistehealsoedïenesjisnie maanide jïh noeride. Barkoe öörnesovveme goh poliklinihkeles faalenasse psykiske healsoevaarjelimmien sisnjelen maanide jïh noeride. BUP:n åejvielaavenjassh leah maanah viehkiehtidh aaltarisnie 0-17 jaepieh jïh dej fuelhkieh, goh salkehtimmie, båehtjierdimmie, raeriestimmie jïh sjïehteladteme ektiedamme psykiske tsagkesidie, dåemiedimmietsagkesidie jïh lïeremetsagkesidie. BUP maanam salkehte jïh båehtjerde laavenjostosne primæære hoksealmetjigujmie jïh voesteslinjaldïenesjigujmie.
Habiliteeremedïenesje maanide jïh noeride
Habiliteeremedïenesjen ulmiedåehkie lea maanah jïh noerh aaltarisnie 0-18 jaepieh mah funksjovnegiehpiedimmieh utnieh mejgujmie reakadamme jallh mænngan åådtjeme, jïh maanah mejtie såvma evtiedimmietsagkesh utnieh. Habiliteeremedïenesje faalenassem vadta salkehtimmien jïh diagnostiseeremen, båehtjierdimmien, raeriej jïh bïhkedimmien bïjre skiemtjide, eejhtegidie jïh barkijidie hïejmetjïeltesne.
Statens barnehus
Statens barnehus / Staaten maanagåetie lea faalenasse maanide jïh noeride mejtie såvma vædtsoesvoetem jallh seksuelle daaresjimmieh dååjreme jallh vuajneme, gusnie pollisebïeljelimmie gååvnese. Faalenasse lea aaj geerve almetjidie psykiske evtiedimmieheaptojne. Staaten maanagåetie aaj raerieh jïh bïhkedimmiem vadta privaate almetjidie jïh byögkeles instaanside anonyme aamhtesinie mah leah ovtjïelke.
Pollise
Pollisen leah gellie joekehts laavenjassh, gaskem jeatjah meadtoeh goerehtidh, jïh hööptije barkoe maanajgujmie jïh noerigujmie. Pollise barkeminie meadtoeh tjöödtjestidh noeri gaskem jïh heerredidh olles dah sjugniehtovvh. Pollise dan åvteste gaskesem åtna noerebyjresigujmie, skuvligujmie, russigujmie jïh lea stïeresne gusnie noerh leah. Daate dorjesåvva juktie daejredh maam noerh darjoeh jïh goerehtidh mejtie daerpies meatan fulkedh mejtie naan noerh leah lissie vaahresne maam akt vaarege jallh luhpehts darjodh. Jis pollise tjoeperde maanaj leah dåeriesmoerh, leah meadtoem dorjeme jallh leah vaahresne meadtoem darjodh, maehtieh maanah vuelelen 18 jaepien båeries jïh dej eejhtegh tjoeperdimmiesoptsestallemasse gohtjedidh.
Bufetat
Maana- noere- jïh fuelhkieetaate (Bufetat) lea öörnesovveme vïjhte regijovnine jïh dïedtem åtna staaten maana- jïh fuelhkievaarjelimmien åvteste. Bufetat edtja maanide, noeride jïh fuelhkide, mah dam daarpesjieh, råajvarimmieh jïlle jïh reaktoe kvaliteetine vedtedh abpe laantesne. Bufetat tjïelten maanavaarjelæmman faalehte maanavaarjelimmieinstitusjovnh, foestehïejmh jïh sjïere viehkieråajvarimmieh hïejmesne mah leah joekehts jïh spesialiseereme.
Vigkieraerie
Vigkieraerie lea staateles dïenesje mij liktemem faalehte goh vuekie vigkieh gïetedidh. Vigkieraerie doh bysvehtsrïekteles reaksjovnh tjïrrehte goh likteme vigkieraeresne, fulkesimmie vigkieraeresne, noerefulkesimmie jïh noerebysvehtse. Vigkieraerie sivijle aamhtesh gïetede mejtie guejmieh jallh byögkeles etaath buakteme. Tjåanghkoe vigkieraeresne maahta liktemetjåanghkoe, stoerretjåanghkoe, noerestoerretjåanghkoe, sjïehteladteme tjåanghkoe, fulkesimmietjåanghkoe jallh jeatjah tjåanghkoeh årrodh maam vigkieraerie öörnede. Aajkoe lea guejmieh dialogen tjïrrh maehtieh hijven vuekieh gaavnedh, mejtie lea tjïelke meadtoej åvteste maeksedh, jallh relasjovnh almetji gaskem bueriedidh. 12 vigkieraerieh abpe laantesne.
MAAHTOEJARNGH
RVTS
Regijonaale vierhtiejarngh vædtsoesvoeten, traavmatihkeles raessien jïh aemieluesemehööptemen bïjre (RVTS) leah vierhtie gaajhkesidie mah sijjen barkosne almetjh gaavnedieh mah dååjrehtimmieh vædtsoesvoetine jïh seksuelle daaresjimmiejgujmie utnieh, jallh traavmatihkeles raessie, migrasjovne jallh aemielueremedåeriesmoerh. RVTS maahtoeevtiedimmiem vadta dotkemen jïh faageevtiedimmien tjïrrh, jïh bïhkedimmiem, konsultasjovnem, ööhpehtimmiem, kuvsjh jïh konferansh faalehte.
RVTS:n laavenjasse lea sjïehteles maahtoeevtiedimmiem vedtedh dejtie mah barkeminie dam hööptedh. Daate dorjesåvva faagealmetjigujmie jïh åvtehkigujmie ektine, dovne organisajovni sisnjeli jïh dåaresth.
Vierhtieektievoete V27 Betanien Bergen
Vierhtieektievoete V27 Betanien Bergen, lea klinihkeles vierhtieektievoete maana- jïh noerepsykiatrijese Healsoe Jïllesne. V27:n ulmiedåehkie lea maanah jïh noerh mah geerve jallh skaaroehtihks seksuelle dåemiedimmiem jeatjah maanaj vööste darjoeh.
Regijonaale konsultasjovnedåehkieh
Bïjre jarkan laantesne ovmessie konsultasjovnedåehkieh gååvnesieh gusnie maahta anonymelaakan tjoeperdihks, geerve jïh skaaroehtihks seksuelle dåemiedimmiem maanaj luvnie digkiedidh. Vuartesjh http://www.seksuellatferd.no