top of page

DAVVISÁMEGIELLA

DOAIBMABIJUT MAT OVDDIDIT DEARVVAŠLAŠ SEKSUÁLA OVDÁNEAMI

Oppalaš doaibmabijut luohkálanjas sajáiduhtton luohkájođiheamis, sosiála ja dovdduidečuohcci gelbbolašvuođas ja seksuála oahpahusas  dagahit dehálaš vuođu eastadit problemáhtalaš ja vahátlaš seksuála láhttema. Doaibmabijut leat heivehuvvon danne sakka daid prográmmaide ja guovddášsurggiide mat jo leat skuvllas, ja daid vuolggasadjin lea oahpaheaddji dehálaš rolla ja sajádat luohkásearvevuođas.

«Dahkat vejolažžan addit mánnái/nurrii positiiva máhcaheami ja diehtojuohkima» (Johtolatčuovga)

1. BUORRE JOĐIHEAPMI LUOHKÁS

Nordahl j.ea. (2005) oaivvildit ahte luohkájođiheapmi mas leat gaskavuođat guovddážis ja mii lea pro-aktiivvalaš lea dehálaš eaktun eastadit eahpesávahahtti láhttema. Gaskavuohta gaskal oahpaheaddji ja oahppi lea maiddái okta dain fáktoriin mii eanemusat váikkuha oahppanbohtosii (Hattie, 2009) ja mas lea stuorámus mearkkašupmi oahppi psyhkalaš dearvvašvuhtii (Drugli, 2011). Prinsihpat luohkájođiheamis mas leat gaskavuođat guovddážis ja mii lea pro-aktiivvalaš láhčá dan láhkai ahte oahpaheaddjit olahit sajádaga buot ohppiide:

«Ohppiid gaskavuođat oahpaheddjiide leat dehálaččat sosiála gelbbolašvuođa ovdáneapmái.»
(Veileder Udir, s.26)

Luohkájođiheapmi mas leat gaskavuođat guovddážis

Ovdamearkkat:

  • Oahpásnuva oahppin indiviidan

  • Dearvvat juohke oahppi

  • Geavat namaid

  • Guldal/duođaš

  • Fysalaš guoskkaheapmi (omd. dollet oalgái)

  • Čalbmeoktavuohta

  • Rábmot ja addit positiiva fuomášumi

  • Čájet beroštumi omd. dan bokte ahte jearat astoáiggedoaimmaid, beroštumiid jna. birra

  • Daga guoibmás daguid omd. speallat/stoahkat

  • Geavat humora

  • Muital iežat birra (veahá priváhta)

 

FUOM! Geavat áiggi hukset gaskavuođa máná ovddasteaddjái

Pro-aktiivvalaš luohkájođiheapmi

Ovdamearkkat:

  • Einnostahttivuohta 

  • Oahppit dovdet rutiinnaid ja njuolggadusaid

  • Oahpaheaddji rábmo positiivva áŋgiruššama ja láhttema

  • Luohkájođiheaddji addá buriid ja čielga dieđuid

  • Bures jurddašuvvon fysihkalaš rámmat

  • Bures jurddašuvvon struktuvra ja organiseren

(Inspirašuvdnan ovdamearkkaide lea Webster-Stratton (2006) ja Bergkastet eambbosiin (2010)

2. SOSIÁLA JA DOVDDUIDEČUOHCCI GELBBOLAŠVUOHTA

Oahpahus sosiála ja dovdduidečuohcci gelbbolašvuođas lea dat nubbi komponeanta universála eastadeamis vahátlaš seksuála láhttemis. Máhttolokten 20:s, bajit oasis, lea sosiála oahppan ja ovdáneapmi čilgejuvvon čuoggáš 2.1:

​

"Dáiddut ipmirdit movt earát jurddašit, dovdet ja vásihit, lea vuođđun empatiijai ja ustitvuhtii ohppiid gaskkas (...). Buohkat galget oahppat ovttasbargat, doaibmat ovttas earáiguin ja ovdánahttit mieldemearridan- ja mielovddasvástádusdáidduid" (Udir.no)

​

Leat ovdánahtton iešguđetlágan prográmmat skuvllaide maid ulbmil lea oahpahit ohppiide sosiála ja dovdduidečuohcci gálggaid. Prográmmain mat galget geavahuvvot eastadeapmái, leat eanaš seamma fáttá ja dain leat ovttalágan gealbosuorggit (geahča Ávkkálaš resurssat).  Guovddážin lea modeallaoahppa ja nannet dan láhttema mii lea sávahahtti. Prinsihpaid vuođus lea ahte mánáid láhttenrievdan dáhpáhuvvá signifikánta rávisolbmuid láhttenrievdama bokte. Danne šaddá oahpaheaddji dehálaš ovdagovva čájehit makkár láhtten luohkálanjas vurdojuvvo, dan bokte ahte ieš lea buorrin ovdamearkan. Oahpahusas sosiála ja dovdduidečuohcci gelbbolašvuođa vuođus sáhttet leat iešguđetge strategiijat:

Láhttennannejeaddji strategiijat

  • Rábmot, positiiva fuomášupmi

  • Bagadus, čilgejeaddji kommentára

  • Ovttasreguleren

Kognitiivvalaš strategiijat

  • Ságaškuššat daid iešguđetlágan hálddašanstrategiijaid (omd. mo lea gaskavuohta gaskal jurdagiid, dovdduid ja láhttema, váttisvuođačoavdingálggat)

Sosiála máhtut

  • Ságastallan fáttáin, modellere

  • Ovdamoraš (omd. čájehit ahte válddát oasi earáid dovdduide, rábmot nuppi)

  • Iežas stivren (omd. oahppat dovdduid ja regulerema birra)

  • Ovttasbargu (omd. ustitvuođagálggat, juogadit, veahkehit earáid, čuovvut njuolggadusaid ja dieđuid)

  • Mo iežas ovdanbuktá (omd. ovdanbuktit iežas, álggahit doaimmaid, ii miehtat vaikke earát vikkašitge bágget)

  • Ovddasvástádusa váldin (omd. doallat šiehtadusaid, biehttalit jus earáin leat vuoigatmeahttun evttohusat)

  • Muitalit jus vásiha juoidá mii lea váttis, vuoigatmeahttun dahje unohas

«Sosiála gelbbolašvuohta ja sosiála gálggat leat dehálaččat mánáid ja nuoraid gaskavuođaid ovdáneapmái, sihke iežasahkásaččaide ja rávisolbmuide»
(Bagadus Udir, s.10)

Resurssat

Sosiála gelbbolašvuođa ovdánahttin. Bagadus skuvlii: https://www-lu.hive.no/ansatte/moh/documents/Veil_Sos_kompetanse.pdf

3. SEKSUÁLAOAHPAHUS

Seksuálaoahpahus lea soaitá deháleamos komponeanta go universálalaččat galgá eastadit vahátlaš seksuála láhttema. Máŋgga fágas leat LK20:s gelbbolašvuođamihttomearit mat leat seksualitehta ja seksuála láhttema birra. Dat mearkkaša ahte dá lea fáddá mii galgá leat guovddážis skuvllas buot luohkáin. Go galgá oahpahit seksualitehta birra de fertejit leat buorit gaskavuođat ja oadjebasvuohta. Oadjebas rávisolbmot geain lea buorre gelbbolašvuohta seksuála láhttemis, sáhttet addit rehálaš ja áššálaš vástádusaid mat leat dárbbašlaččat lihkostuvvat gaskkustit dáid fáttáid. Seksuálaoahpahusas berrejit leat fáttát nu mo ráhkisvuohta, dovddut, rumaš, identitehta, árvvusatnin, árvvut, ráját ja gaskavuođat, prevenšuvdna ja dávddat. Oahpaheddjiin lea erenoamáš buorre vejolašvuohta áiggis áigái ságastit ohppiiguin dáid fáttáid birra.

​

Jus son guhte čađaha seksuálaoahpahusa lea okta geainna ohppiin ii leat oktavuohta juohke beaivvi (omd. dearvvašvuođabuohccidivššár), de berre gulahallanoahpaheaddji maid čuovvut oahpahusa ja čuovvulit fáttá maŋit áiggis.

Dehálaš fáttát: 

​

  • Árvvut ja guottut

  • Dearvvašlaš ja eahpedearvvašlaš seksualitehta

  • Mii lea lohpi ja mii ii

  • Seksuála vuolleahki

  • Ráját/priváhta oasit

  • Mo galgá leat buorre irgi/moarsi

  • Lea ortnegis dadjat ii!

  • Govvajuohkin ja sosiála mediat

  • Seksuála identitehta

  • Illasteami váikkuhusat - sutnje guhte vásiha ja čađaha

  • Pornografiija (fikšuvdna ja duohtavuohta)

Máhttoulbmilat servodatfágas

 

2. ceahkis: "Oahppi galgá sáhttit ságastit dovdduid, rupmaša, sohkabeali ja seksualitehta birra ja mo iežas ja earáid ráját sáhttet gaskkustuvvot ja doahttaluvvot"

 

4. ceahkis: "Oahppi galgá sáhttit ságastit rájáid birra mat leat čatnon rupmašii, mii veahkaváldi ja seksuála illasteamit lea, ja gos sáhttá fidnet veahki jus vásiha veahkaválddi ja seksuála illasteami"

 

7. ceahkis: "Oahppi galgá sáhttit reflekteret identitehta, ja seksuálalaš soju ja sohkabealleovdanbuktimiid máŋggabealatvuođa, ja iežas ja earáid rájáid mat leat čatnon dovdduide, rupmašii, sohkabeallái ja seksualitehttii ja ságaškuššat maid sáhttá dahkat jus ráját rasttilduvvojit"

 

10. ceahkis: "Oahppi galgá sáhttit reflekteret mo identitehta, iešgovva ja iežas ráját ovdánahttojuvvojit ja hástaluvvojit iešguđetlágan searvevuođain, ja ovdanbuktit evttohusaid mo sáhttá gieđahallat váikkuheami ja eahpesávahahtti daguid"

Resurssat

bottom of page