1. MÁNÁJ ÅVDDÅNIME FÁGALASJ DÁDJADUS

Luotta báhtsi dassta mav vásedip, vuoset varás dutkam. Buorre hukso arvusmahttá máná åvddånimev, madi vájves vásádusá ja trávmá máhtti maŋedit åvddånimev jali váj skiermmo åvddån.
Dán kapihttalin oattjo videolågådallamav “gålmåjuogedum vuojŋŋan”, videolågådallamav Jasskavuohta, aktijvuohta ja stivrrima birra, refleksjåvnåv klássajådedime birra mij la vuojŋŋamij vuogas, ja teorehtalasj ássjediedo, besa iesj válljit sidá gus låhkåt jali gulldalit.

Gålmåjuogedum vuojŋŋam
Jus vuojŋŋam galggá buoragit doajmmat, de dárbaj aktisasjbargov ja jådov iesjgeŋga åsij gaskan. Álkkebun javladum la miján bierggimvuojŋŋam, dåbdoj vuojŋŋam ja logihka vuojŋŋam (MacLean, 1985).

Bierggimvuojŋŋam / dájdaj vuojŋŋam stivrri duola degu refleksajt, vuojŋŋamav (mij dánna merkaj båssomav), tsåge svahtjamav, varradættov ja rumájtemperatuvrav. Dåbdoj vuojŋŋam la ållu guovdátjin affektijva dilijn dagu moarre ja ballo, ja stivrri mujtofunksjåvnåjt ja hormåvnåjt ma li oassen stressareaksjåvnåjs. Logihka vuojŋŋam midjij vaddá duola dagu gielav, diedulasjvuodav, máhtto resonnierit ja labudallamijt majt ietja stivrrip (Stien & Kendall, 2004)

Guokta måvtåstuhttemvuogádagá mijá dåjmajt stivrriji:

 

• Bierggimvuogádahka (álu gåhtjodum alármmavuogádahka) gáhtti jut la jasska ja ij la várálasj.
   

• Åtsådimvuogádahkaj gullu diehtemvájnogisvuohta ja arvusmahttá åtsådibmáj, ådå ássjij ájttsamij ja oahppamij. Dá vuogádagá e goassak máhte tsahkkiduvvat sæmmi bále, ja bierggimvuogádahka stivrri åtsådimvuogádagá badjel.  Åvdep iellemvásádusá ednagit vájkkudi gåktu dá guokta vuogádagá aktan doajmmi. Gå máná li vájves diŋgajt vásedam de la bierggimvuogádahka tsahkkiduvvam vuojŋŋamin stuorra oasen ájges, ja åtsådimvuogádahka l jáddiduvvam. Sij li gehtjastime biráldis jus la mige mij la várálasj, ja de la dájda mánájda gássjel oahppat.  Vájku mij ållessjattugin diehtep klássalanján la jasska, de la dáj mánáj vuojŋŋam vádáj biejadum. De dárbaj mánná muossádimijt ahte l jasska, ådåsit ja ådåsit, gitta vuojŋŋamin li nuoges vásádusá ahte dat duodaj la riekta. Åhpadiddje dádjadus, tjielgasvuohta ja sávresvuohta máhttá viehkken váj máná vuojŋŋam nahká ienebut rahpat åtsådimvuogádagáv. Navti bárráni máná ævto oahppat, ja mánná vuojnná værált máhttá liehket buorre sadje (Ringereide ja Thorkildsen, 2019).